O ποταμός είναι ένας τύπος γεωγραφικού χαρακτηριστικού που είναι ιδιαίτερα δύσκολο να διαμορφωθεί πολιτική. Η πλειονότητα των στοιχείων που συνθέτουν ένα τοπίο είναι ικανοποιημένοι με τον τόπο που τους ορίζει η φύση και παραμένουν εκεί μέχρι να εξαφανιστούν ή να καταστραφούν, επομένως η «ιδιοκτησία» τους είναι εύκολο να εκχωρηθεί: «ανήκουν» σε όποιον τα έχει μέσα στα σύνορά της . Ένα ποτάμι, αντίθετα, έχει κίνηση στο βαθύτερο μέρος της ουσίας του. Νερό που πηγαίνει από το ένα μέρος στο άλλο. Και παρόλο που το κανάλι είναι στατικό σαν βουνό, η ροή αλλάζει συνεχώς, γεγονός που εγείρει ένα σημαντικό ερώτημα: ποιανού το νερό είναι ποτάμι όταν περνά από διαφορετικές χώρες; Από τη χώρα που γεννιέται και έχει, ενδεχομένως, λιγότερο νερό; Από τη χώρα που τελειώνει; Από κάθε χώρα που διασχίζεται; Αυτά τα ερωτήματα, σχεδόν φιλοσοφικής φύσης, ήταν η αιτία μιας σημαντικής αύξησης της έντασης μεταξύ της Αιγύπτου, του Σουδάν και της Αιθιοπίας στη διαμάχη τους για το νερό του μεγαλύτερου ποταμού στον κόσμο: του Νείλου.
Το μεγαλύτερο φράγμα της ηπείρου
Πόσο σημαντικός θα ήταν ο Νείλος για τους αρχαίους Αιγύπτιους, το όνομά του κυριολεκτικά σημαίνει «ποτάμι». Η Αίγυπτος διεκδικεί το δικαίωμά της σε αυτό, με βάση τις συμφωνίες που υπογράφηκαν το 1959, στις οποίες το Ηνωμένο Βασίλειο μοίραζε τη ροή αυτής της τεράστιας πηγής νερού μεταξύ Αιγύπτου και Σουδάν. Ο πρώτος είχε δικαίωμα σε ποσόστωση 55,5 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων και το Σουδάν στα 18.500, επιπλέον του ότι μπορούσε να ασκήσει βέτο στην κατασκευή οποιουδήποτε φράγματος που θα περιόριζε τα αποθέματά του. Οι υπόλοιπες οκτώ χώρες που περνούν επίσης κατά μήκος του Νείλου δεν αναφέρθηκαν και, λογικά, δεν αναγνωρίζουν τη συμφωνία. Τα προβλήματα ξεκίνησαν όταν το 2011 η Αιθιοπία ανακοίνωσε ένα φιλόδοξο έργο: την κατασκευή του μεγαλύτερου φράγματος και υδροηλεκτρικού σταθμού στην ήπειρο, ύψους 145 μέτρων και συνολικής χωρητικότητας 74.000 εκατομμυρίων κυβικών μέτρων, καλύπτοντας συνολικά 1.874 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
Το Grand Ethiopian Renaissance Dam (ή Gerd) στοχεύει να παρέχει ενέργεια σε μια χώρα 120 εκατομμυρίων κατοίκων, τη δεύτερη μεγαλύτερη σε ολόκληρη την Αφρική, από την οποία μόνο το ένα τρίτο έχει τακτική πρόσβαση σε ηλεκτρική ενέργεια. Η κατασκευή έχει κοστίσει από 4.000 έως 5.000 εκατομμύρια ευρώ και έχει χρηματοδοτηθεί κατά 30% από κινεζικά δάνεια. Μετά από πολυάριθμες καθυστερήσεις, το 2022 ενεργοποιήθηκε η πρώτη από τις δεκατρείς τουρμπίνες, επιτρέποντάς της να αρχίσει να παράγει ενέργεια και μόλις πριν από λίγους μήνες ολοκλήρωσε τελικά την πλήρωσή της. Ο πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Εθνικού Συμβουλίου για τον Συντονισμό του Φράγματος, Ντεμέκε Μεκόνεν, διαβεβαίωσε πριν από λίγες ημέρες ότι το έργο έχει ολοκληρωθεί «94,6%. Η στατιστική ακρίβεια της δήλωσης (κάποιος πολιτικός θα έλεγε 95%) είναι άγνωστη αν οφείλεται στη μεγάλη του ειλικρίνεια ή στο ιδιαίτερο γούστο του για τα μαθηματικά.
Η ανακοίνωση του έργου προκάλεσε μεγάλους ενδοιασμούς στους γείτονές του και παρόλο που τα τρία κύρια πληττόμενα μέρη (Αίγυπτος, Σουδάν και Αιθιοπία) έχουν συμμετάσχει σε πολλά τραπέζια διαπραγματεύσεων, διασκέψεις, συναντήσεις κ.λπ., μέχρι στιγμής δεν έχουν καταφέρει να επιλύσουν ένα ζήτημα που μπορεί ακόμα να συνοψιστεί στην ακόλουθη ερώτηση: τίνος το νερό είναι ο Νείλος; Η Αιθιοπία, προς το παρόν, επωφελείται από την ανώτερη θέση της (γεωγραφικά μιλώντας) και δεν υποχωρεί. Θα αποφασίσουν πόσο νερό ρέει μέσα από το φράγμα, χτισμένο στον παραπόταμο γνωστό ως Γαλάζιος Νείλος, μόλις 15 χιλιόμετρα από τα σύνορα με το Σουδάν και που παρέχει το 86% του συνολικού νερού του ποταμού.
Από το Καϊρo και το Χαρτούμ χαρακτήρισαν το έργο σοβαρή απειλή για τους αγρότες τους και απαιτούν μια δέσμευση που ευνοεί τις τρεις χώρες και δεν αφήνει την Αιθιοπία ως «μοναδικό δικαιούχο». Η σουδανική εκτελεστική εξουσία διαβεβαίωσε ότι η ροή του ποταμού είχε μειωθεί κατά περίπου 90 εκατομμύρια κυβικά μέτρα την ημέρα και η Αίγυπτος ζήτησε ακόμη και παρέμβαση από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, απειλώντας να χρησιμοποιήσει «όλα τα απαραίτητα μέσα» για να αποτρέψει το γέμισμα του θηράματος. Οι ανησυχίες του Καΐρου είναι βάσιμες: ο ποταμός Νείλος αντιπροσωπεύει το 95% της παροχής νερού της χώρας και ήδη από το 1979, ο πρώην Αιγύπτιος ηγέτης Ανουάρ Αλ Σαντάτ δήλωσε κάποτε ότι το νερό ήταν «ο μόνος λόγος που μπορεί να οδηγήσει την Αίγυπτο «πίσω στον πόλεμο».
